Buse Nur HaytaGezegenimizde her yıl 20-50 milyon ton arasında elektronik atık üretilmektedir. Bununla birlikte, düzgün bir şekilde düzenlenmiş e-atık geri dönüşüm tesislerinin kullanımı pahalıdır. Peki e atık nedir ve nasıl toplanmalıdır?
E Atık Nedir?
Elektronik atık veya e-atık, istenmeyen, çalışmayan veya eskimiş ve esas olarak ömürlerinin sonuna ulaşmış elektronik ürünler için bir terimdir. Teknoloji bu kadar yüksek bir hızda ilerlediğinden, birçok elektronik cihaz birkaç yıl kullanımdan sonra maalesef “atık” haline gelir. E-atık kategorisine girecek ürünler: bilgisayarlar, televizyonlar, monitörler, cep telefonları, PDA’lar, VCR’ler, CD çalarlar, faks makineleri, yazıcılar, ve benzeri ürünlerdir.
Elektronik atıkların çoğu, klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, PVC, ağır metaller, plastik ve gazlar, kurşun, berilyum, cıva ve kadmiyum gibi toksik maddeler içerir. Bu materyaller eser elementler olabilir, ancak herhangi bir malzemeye bulaştığında, çevreye yönelik tehdit oluşturur.
Çevreye zararlı unsurlar eklemenin yanı sıra, e-atıkların uygun olmayan şekilde imha edilmesi geri dönüşüm fırsatının kaçırılmasına sebep olur. Hemen hemen tüm elektronik atıklar plastik, cam ve metaller de dahil olmak üzere bir çeşit geri dönüştürülebilir materyal içermektedir. Örneğin CRT tüpü içeren bir PC ekranının, ağırlığının yaklaşık %4-6′ sı kadar kurşun barındırdığı bilinmektedir. İnsan sağlığına olan etkileri ve içerdiği değerli madenlerin geri dönüşüm ile tekrar kullanılabilmesi, e-atıkların sürdürülebilir olarak geri dönüştürülmesini gerektirir. Dolayısıyla bu atıkların profesyonel ekiplerle toplanarak öncelikle ayrıştırılması ve sonrasında geri dönüşümünün sağlanması çevre adına çok önemli bir süreçtir.
Türkiye’ de ve Dünyada E-Atık
Yapılan araştırmalara göre Türkiye’ de yıllık 535.000 ton e atık ortaya çıkmakta ve bu miktarın sadece 10.000 – 25.000 tonu (%2,5) geri dönüşüm firmaları tarafından toplanıp geri dönüştürülebilmektedir.
Dünyadaki depolama alanları da hızla dolmaktadır. Sadece ABD’ de 100 milyondan fazla bilgisayar atılmasına rağmen atığın % 20’den daha azı geri dönüştürülebilmektedir.
Birçok şirket, atıkları, gelişmekte olan ülkelerde bulunan kötü yönetilen kentlere ve yasa dışı e-atık sitelerine göndererek, uygulanması gereken e-atık geri dönüşüm tesislerine daha ucuz alternatif kurmuştur. Geri kalan e-atıklar hurdacılar tarafından alınarak çeşitli şekillerde bertaraf edilmekte veya diğer hurdalarla tepkime verdiği için iletkenlik açısından da önemli bir değer kaybı yaşanmaktadır.
Çin, dünyadaki e-atığının yaklaşık % 70’ini alıyor ve büyük çoğunluğunu Guiyu bölgesine sevk ediyor. Elektronik atık tesislerine 150.000’den fazla kişi istihdam ediliyor. Maalesef, tesislerde iş sağlığı ve güvenliğine çok az önem veriliyor.
E- Atıkların Korkunç Gerçeği
Ürünler geri dönüştürülürken, alevle içerisinde bulunan plastikler eritilir. Eriyen plastik, ölümcül dioksin ve furanların havaya karışmasına neden olur. Ayrıca devre levhaları alev üzerinde eritilir ve asit banyolarıyla içerisindeki altın çıkarılır. Proses sırasında ortaya çıkan ölümcül toksinler çevreye atılır.
Geri dönüşüm tesisleri, insanları doğru şekilde yönlendiren, daha güvenli ve daha gelişmiş makineler kullanmaz. Çoğunlukla, değerli metalleri çıkarmak için çocukları kullanır. Bu işçiler bakır telleri ayırmak için PC’ lerin, dizüstü bilgisayarların ve elektrikli ekipmanların oluşturduğu atık dağlarına tırmanırlar.
Bu tesislerdeki işçiler, günlük olarak tehlikeli kimyasallara maruz kalmaları nedeniyle kanser riski yüksektir. Bağışıklık sistemleri zayıfladığı için solunum, sinir, böbrek problemleri ve beyin hasarı oluşur.
Guiyu bölgesinde, zemin kurşun ve cıva gibi ağır metallerle doymuş halde, yeraltı suları ise bitkilerin etkilenmesine yol açacak kadar ağır metal içermektedir. Yer altı suları içilemez olarak kabul edilmektedir.
Havadaki kurşun konsantrasyonu nedeniyle Guiyu’ daki çocukların %80’inden fazlası, kurşun zehirlenmesi, gelişimlerinin etkilenmesi, sinir sistemlerinin zarar görmesi ve zaman zaman konuşma yetilerinin etkilenmesi gibi sorunlarla karşılaşıyor.
E Atık Problemi Nasıl Çözülür?
E-atık sorununun çözümü eğitim ile başlar ve e atık nedir bilgisi sonucunda alışkanlıklar değişir. Çoğu insan bir gazete, şişe ve teneke kutu geri dönüşümü için eğitim almıştır. Doğada elektronik atıklar da gösterilecek çabayla doğru bir şekilde geri dönüştürülebilir.
Bazı belediyelerin e-atığı kabul eden transfer istasyonları vardır. Herhangi bir e-atık işlemcisinin güvenli bir şekilde imha edilmesi ve elektronik atıkların güvenli şekilde atılması için belgelenmiş prosedürlerin takip edilmesi önemlidir.
Birçok insanı etkileyen yasa dışı e-atık geri dönüşümünü engellemek için, saygın şirketlerle bilgisayarları ve cep telefonlarını elden çıkardığımızdan emin olmak her zamankinden daha önemli. Şirketler, e-atık bertarafı için sertifikalı programları kontrol etmeyi düşünüyor.
Kaynakça:
The Exploitation of Developing Countries in E-Waste Recycling
Benzer Yazılarımız İçin:
Selin Gokce
İrem Ağaçcıoğlu
Harun Zeybek